Ooit was de publieke omroep het uithangbord van een verzuilde samenleving. Je had de KRO voor katholieken, de Vara voor socialisten en de VPRO voor progressieve intellectuelen. Dat maakte de diversiteit van de samenleving zichtbaar. Maar de ontzuiling zette door en vanaf de jaren negentig traden commerciële omroepen toe tot het medialandschap. De strijd om de kijkcijfers werd dominant, ook in de politieke discussie over het voortbestaan van de NPO. Sindsdien moet worden gescoord. Het recente rapport over de verziekte werksfeer bij de Publieke Omroep laat zien wat er dan gebeurt. Het risico van niet scoren bedreigt de vaste medewerkers, maar op medewerkers met tijdelijke contracten ligt extra druk. Het is die groep die constant dient te leveren, op het gevaar af de laan uitgestuurd te worden.

Ongelijkheid

Dat werkt een ziekmakende ongelijkheid in de hand. Word ik wel gezien? Ben ik goede maatjes met de eindredactie en de presentator? Scoor ik met mijn gasten? Krijg ik verlenging van mijn contract? Door zzp’ers in te zetten, wordt dat effect nog versterkt. Voor de belastingdienst ben je dan een ondernemer die diensten levert. In de praktijk maak je deel uit van een team met alle mogelijke interacties en bindingen die daarbij horen. Maar van de kant van de pulieke omroep ontbreekt de verplichting tot binding en zorg. Lukt het je niet om je staande te houden, dan weet je dat er een legertje opvolgers voor je klaar staat. Dus: werk hard, zeg niet te veel, incasseer, ook wat je niet aanstaat.

De omroep maakt daarbij – al of niet gewild – gebruik van een mechanisme dat bij veel vormen van misbruik wordt ingezet. Er wordt je verteld dat je speciaal bent, dat je het hebt gered, dat je in een wereld bent terechtgekomen waar iedereen wil werken, waar het werk schaars is en het aanbod van arbeiders hoog. Uitverkoren dus. Het heeft ook iets sektarisch, met charismatische presentatoren en leiders die loyaliteit van je verlangen voor een loon dat verbleekt bij hun gage. Maar al is het salaris laag: het staat goed op je cv. Dat laatste bleek ook toen ik in 2001 bij de televisie ging werken, in die tijd redelijk betaald overigens. Werken bij de omroep geeft aanzien. En dat verklaart een deel van het probleem. Want de perceptie van de buitenstaander verhult hoe het systeem van binnen werkt. Als je toetreedt tot die wereld, deel je nog in de betovering van de outsider. En het is inderdaad een fascinerende werkveld.

Goede leerschool maar…

Je kunt programma’s maken die ertoe doen. Je doet mee in de publieke opinie. Je werkt in teams waarin je creativiteit wordt uitgedaagd. De competitieve sfeer haalt het beste in je naar boven. Het is ook nog eens werk waarin je leert van elkaars disciplines. Vaktechnisch gezien is het een goede leerschool. Ik kijk met voldoening terug op de tijd dat ik werkte met een NCRV-eindredacteur.

Prachtig werk dus, maar in de basis deugt de organisatie niet. De afhankelijke staat van de freelancer vergroot de bereidheid om de grenzen op te rekken en te verleggen: te accepteren wat niet geaccepteerd moet worden.

De Metoo-beweging heeft ons van die grenzen bewust gemaakt. Discriminatie, seksisme en (verbaal) geweld ontkiemen in een klimaat van perverse ongelijkheid. Daaraan gaan mensen kapot, daarmee gaat talent verloren, en daarmee is ook een deel van de verschraling van de publieke omroep verklaard.

Jong broadcast zichzelf

Is er hoop? De jonge generatie heeft de publieke omroep niet meer nodig. Die broadcast zichzelf via YouTube, Instagram en TikTok. En zorgt daarbij volstrekt voor zichzelf, als echte ondernemers.

De publieke omroep heeft daarbij het nakijken.

Gepubliceerd in Trouw, 6 februari 2024