Aan mijn latere ik,
Ik schrijf je om je te vertellen wat mij vannacht is overkomen. Ik weet niet of het van belang is, of het later een rimpel in de geschiedenis zal blijken te zijn – ik hoop dat – of dat het toch groter is, een keerpunt in de tijd misschien. Ik lag in bed nog toen het gebeurde, het was vier uur en ik kon de slaap niet vatten. Werktuigelijk sloeg ik mijn hand op de wekkerradio. De uitslagen van de Amerikaanse verkiezingen rolden de slaapkamer binnen, ik hoorde gesprekken met Nederlandse Amerikanen. Een vrouwenstem vertelde dat ze christen was en aanhanger van presidentskandidaat Trump. Nee, ze was niet geschrokken van zijn seksisme. Ze kon dat scheiden. Ze stemde niet op een dominee. Ik hoorde steeds vaker Trump als winnaar noemen. Een vaag besef van historisch belang drong zich op. Ik ging het bed uit. Ik moest wakker blijven nu. Ik zette thee. De wereld veranderde. De platvloerse en grofgebekte man bleek een paar uur later de nieuwe president van Amerika te zijn.

Ik schrijf je dit omdat ik vermoed dat het om een grote gebeurtenis gaat. Meer dan een wisseling van de macht. Het gaat hier om de onvrede en woede die aan de macht is gekomen. En ik hoop dat, als je dit leest, je niet meer weet wat onvrede en woede is. Dat de woede uitgewoed is. En je geschiedenisboeken zult moeten inzien om deze tijd te begrijpen. Ikzelf begrijp deze tijd ook niet. Natuurlijk, ik snap dat de ontgrenzing die op gang is gekomen – en die we dorps globalisering noemen – mensen onzeker maakt. We ontdoen ons van onze vaste religieuze en culturele kaders. En wij in het Westen doen daar te luchtig over. En met wij bedoel ik dan de onafhankelijken, de hogeropgeleiden, de meertaligen, de reislustigen, de zelfontplooiers, de mensen met geld. Afrikanen die naar Europa reizen ontdekken dat deze grenzeloosheid een illusie is. Mensen aan de onderkant van de arbeidsmarkt ook. Zij betalen doorgaans de prijs voor deze vervloeiende wereld. Dat het onzekere tijden zijn kan ik beamen. Maar het verklaart het verzet niet. Dat komt van dieper. Het zit diep in het economisch systeem dat wij omarmen. Wij leven in een permanent tekort. Wij cultiveren een schaarste door deze constant aan te jagen. We hebben nooit genoeg. In de kern zijn wij altijd ontevreden. Een zakenman als Trump weet als geen ander dit mechanisme in te zetten. Berlusconi wist dat ook. Met zichzelf als het product dat gekocht moet worden. Koop mij! Kies mij! Ik los het op. Nu. De politiek is daarmee in het vaarwater van de directe behoeftebevrediging terecht gekomen. Religies en ideologieën – lange tijd de bron van politiek handelen – worden als onzinnig beschouwd, als een hinderlijk obstakel in het politieke bedrijf. Laat je niet bedriegen als er in dat huis nog wat wordt geflirt met religieuze termen als ‘joods-christelijke traditie’ of ‘christelijke waarde’, of ‘Gods own country’. Men heeft geen idee.

Het maakt me bang. De markt kent geen ethiek en de markt maakt van de politiek een leeg huis. Schreeuwende populisten kunnen er makkelijk binnentrekken. Onderschat niet de energie die woede en onvrede genereert. Onderschat ook niet de verslavende kracht ervan.

Ergens hoop ik dat, wanneer je dit leest, je deze brief glimlachend weg zal leggen als een sombere oprisping uit het verleden. En dat je maar al te goed weet dat het anders is gegaan. Dat juist de komst van Trump tot een grote culturele en politieke herbezinning heeft geleid, waarvoor we hem uiteindelijk dankbaar waren. Trump moest. Toen. Dat zijn geschreeuw ons wakker heeft geschut. Dat we ons te weer hebben gesteld tegen alle populisten die klaar stonden om op hun beurt in Europa het roer over te nemen. Dat we in verzet zijn gekomen tegen alle leugenachtige vormen van directe democratie die permanent de macht bij de burger zouden gaan leggen. Maar bovenal: dat we de tijd zouden hebben gevonden de democratische waarden blijvend te exploreren en deze te vrijwaarden van de eisen van nut en rendement. Dat we religies niet langer als scheidende maar als verbindende factoren zouden zijn gaan zien. En dat we de kracht van luisteren hoger zouden zijn gaan waarderen dan de macht om te spreken. Dat we zouden hebben ontdekt dat het grootste deel van onze onvrede leugen is. En de slechtste bron van ons handelen. Dat hoop ik. En mocht dat inderdaad allemaal waar zijn geworden, wil je deze brief dan weggooien? Ik wil zo graag als een positief en blij mens herinnerd worden.

Ferdinand